Bir etnonim iki ulus: Manas Destanı’nın Radloff Varyantında Orus halkı
Raşit Çöloğlu- Bayram Polat
Yayınlanmış 30.09.2024
Anahtar Kelimeler
- Epic of Manas,
- Radloff,
- Russians,
- Orus,
- Ak Padisha
- Manas Destanı,
- Radloff,
- Ruslar,
- Orus,
- Ak Padışa
Nasıl Atıf Yapılır
Telif Hakkı (c) 2025 Raşit Çöloğlu- Bayram Polat (Yazar)
Bu çalışma Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License ile lisanslanmıştır.
Nasıl Atıf Yapılır
Öz
Manas Destanı’nın pek çok yerinde Orus halkından bahsedilmektedir. Bu makalede destanda geçen Orus etnoniminin karşılığı olan halkların kimler olduğu ve onların hükümdarı Ak Padışa'ın araştırmacıların iddia ettiği gibi Rus Çarı olup olmadığı tartışılmış, Ak Padışa ile Ak Orda arasındaki muhtemel bağ araştırılmıştır. Ruslar ve Ala Too Kırgızları 17. yüzyıldan itibaren birbirleriyle temas kurmaktadır. 19. yüzyılda Rusların Kırgız topraklarını hâkimiyet alanına katmasıyla birlikte bu etkileşim daha da artmıştır. Manas Destanı'nda Ruslara (Orus) değinilmesi de bu temasın sonuçlarındandır. Bununla birlikte Radloff tarafından derlenen ve 1885 yılında yayınlanan Manas Destanı'nda Orus etnonimi iki farklı halk için kullanılmaktadır. Bu halklardan biri Kalmuklara bağlı olan Orus halkı iken diğer Ak Kan/ Ak Padışa’nın halkı olan Ruslardır (Orus). Araştırmacılar Ak Padışa'nın Rus Çarı olduğu konusunda hem fikirdir. Destanda Kalmuklara bağlı olan Orus halkı olumsuz bir halk olarak anlatılır. Ak Padışa ve ona bağlı Orus halkı ise Manas'ın barış içinde yaşadığı Han ve ulustur. Manas, Ak Padışa'dan yetki almakta, onun nasihatlerini dinlemekte ve onun adına savaşmaktadır. Ancak belirtmek gerekir ki Ak Padışa'dan yalnızca destanın üçüncü bölümünde bahsedilir. Diğer bölümlerde ne müttefik Ak Padışa ne de onun Orus halkı yer alır. Bu durum Radloff'un Manas Destanı'nın üçüncü bölümünün farklı bir manasçıdan derlendiğini göstermektedir. Onun yerine diğer bölümlerde Kalmuk Orus halkı ve Orus halkının lideri Coloy karşımıza çıkmaktadır. Makalede karşılaştırmalı metin analizi yöntemi kullanılmıştır.
Referanslar
- Bulduk, Ü. (2018). Arşiv Belgelerine Göre Kazak-Kırgız Boy Beylerinin Rus İşgal Yönetimine Sundukları Arzlar/Mektuplar ve Düşündürdükleri. XVIII. Türk Tarih Kongresi. Ankara: 835-854.
- Çeribaş, M. (2010). Kırgız Destancılık Geleneği ve Er Soltonoy Destanı. Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
- Çeribaş, M. (2019). Mecmû’üt- tevârîh (Türklerin soy ağacı ve Manas Destanı’nın tarihî kaynağı). İstanbul, Kesit Yayınları.
- Çöloğlu, R. (2022a). Torguud oyratları ve Manas Destanı’nda Torguudlar. International Journal of Volga-Ural and Turkestan Studies, 4(8), 207-225.
- Çöloğlu, R. (2022b). Radloff’un derlediği Manas Destanı’nda kurgusal boşluklar: Semetey’in evliliği örneği. 3. Uluslararası Develi-Âşık Seyrani ve Türk Kültürü Kongresi. Kayseri: 83-90.
- Gürsoy-Naskali, E. (1995). Manas Destanı (Wilhelm Radloff ). Türksoy Yayınları, Ankara.
- Hatto A. T.(1969). "Kukotay" and "Bok Murun": a comparison of two related heroic poems of the Kirgiz-I. Bulletin of the School of Oriental and African Studies, 32 (2), 344-378.
- İnan, A. (1959). Manas Destanı Üzerine Notlar. Belleten, 7, 125-159.
- Karataev, O. (2003). Kırgız etnonimder sözlüğü. Kırgız-Türk Manas Üniversitesi, Bişkek.
- Radloff, W. (1885). Proben der volkslitteratur der nordlichen Türkischen Stämme, V. dialect Kara-Kirgisen, St. Petersbug.
- Saparaliyev, D. (2010). XVII-XIX. yüzyıl Rus tarihi kaynaklarında Kırgızların etnik adlandırılışı. Belleten, 74, 271.
- Yazı, M. E. (2007). Çarlık Döneminde Kırgızlar (1852-1917). Yüksek Lisans Tezi. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Elazığ.
- Yıldız, N. (1995). Manas Destanı (W. Radloff) ve Kırgız kültürü ile ilgili tespit ve tahliller. Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
- Yudahin, K. K. (1998). Kırgız Sözlüğü C. I-II., (Çev. Abdullah Taymas). Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.